Via de mail werden wij verrast met een foto van deze lap. De mailschrijfster vroeg ons naar het hoofdmotief, dat haar deed denken aan een riddertoernooi: twee ridders met lansen en daartussen een kasteel of stad. Kenden wij bij MerkWaardig een dergelijke afbeelding?

Wat stelt het voor?

Het middenmotief lijkt op een stad of kasteel, en de twee ruiters links en rechts doen op het eerste gezicht inderdaad denken aan ridders te paard. Maar ik denk niet dat het ontworpen is als één tafereel. Dan zou er geen lege (ongeborduurde) ruimte geweest zijn tussen de ruiters en het kasteel. Dan zouden de ruiters ook onderling verschillend geweest zijn. Nu zijn ze (zo te zien) alleen gespiegeld. En dat is iets wat je heel vaak ziet op merklappen. Ze zijn best vaak symmetrisch opgezet. Ze hebben dan links en rechts hetzij vergelijkbare motieven (twee bloempotten, ongeveer even groot; in dit geval de twee grote initialen A en M), of identieke motieven, maar dan gespiegeld, zoals hier.

Ik zie dus drie hoofdmotieven: in het midden een stad of kasteel, en links en rechts daarvan een ruiter te paard, gespiegeld. Lansen zie ik niet.

Zowel de stad als de ruiters zijn motieven in Biedermeier-stijl, die populair was in de negentiende eeuw. Dat zijn veelkleurige motieven, die vaak bloemen voorstellen, gezellige dieren of landschapjes. Ze waren bedoeld om met wol te worden geborduurd, al gebeurde het soms ook wel met zijde. Er waren heel veel van dit soort patronen in omloop; het was echt een industrie. Het Regionaal Archief Rivierenland in Tiel heeft een flinke collectie. Een deel daarvan staat online; dat is te doorzoeken via https://www.collectiegelderland.nl/zoeken (of via https://www.collectienederland.nl/search) met zoekterm ‘borduurpatroon’. Maar waarschijnlijk zijn er veel meer geweest dan die paar duizend patronen in musea.

In een heel andere stijl zijn de grote letters, links en rechts onderaan. Dat zijn klassieke grote Friese initialen: AM. En dan zijn er nog een paar kleine motiefjes van het type dat je zelfs in de zeventiende eeuw al tegenkomt. Die heeft ze kennelijk gebruikt om de gaten te vullen.

Gemaakt door Anna

De lap zelf verkondigt in grote krullende letters de naam van de maakster: Anna Meinderts Rusticus. Zij is geboren op 29 november 1843 in Westhem, vlakbij Bolsward. Haar ouders Meindert Sjoukes Rusticus en Janke Hotzes de Boer waren getrouwd in 1836. Zij hadden al tweemaal een baby-dochtertje Anna verloren, in 1838 en in 1840; onze Anna was dus de derde van die naam.

Anna heeft behalve haar naam ook haar initialen op de lap gezet, en wel in de vorm AM: Anna Meinderts. Meinderts is een patroniem. Deze manier om iemand aan te duiden met een verwijzing naar de vader is in Friesland lang in zwang gebleven, ook nadat iedereen verplicht een familienaam gekregen had. In de negentiende eeuw gebruikte men vaak allebei: Meinderts, Sjoukes en Hotzes zijn patroniemen, Rusticus en De Boer familienamen. Voor Anna betekende het patroniem Meinderts kennelijk meer dan haar familienaam Rusticus.

De familie Rusticus had veel land en boerderijen in het Zuidereind van Parrega. Geen arme mensen dus. Vader Meindert was boer; hij was in 1848 betrokken bij een boedelscheiding met vastgoed in Wolsum, Westhem, Hieslum, Parrega en Ferwoude. Anna zelf trouwde in 1870 met Epke Wiersma uit Bolsward, een weduwnaar met twee kinderen. Tegelijkertijd trouwde Anna’s zus Rigtje Rusticus met Marten van 't Zet, de broer van Epkes eerste vrouw Jeltje.

Epke was ook boer. Hij en Anna kregen nog twee kinderen: Janke in 1871, en Meindert in 1873. Anna overleed in 1915, Epke in 1919. Anna’s lap bleef in de familie. In haar testament heeft ze aan haar dochter Janke onder andere “twee schilderijen met borduurwerk” vermaakt. Eén ervan is ongetwijfeld deze lap, die nu aan de wand hangt bij een achter-achterkleinzoon. Waar de andere is, is onbekend. In ieder geval blijkt hieruit dat Anna haar borduurwerk belangrijk vond.

Wie herkent dit?

Volgens informatie van de familie ging Anna waarschijnlijk in Wolsum naar school. Daar zou de lap dus gemaakt kunnen zijn. En dat maakt nieuwsgierig: kent iemand andere lappen uit Wolsum?

En nog zo’n vraag: herkent iemand het patroon van de ruiter te paard? Of van de stad met drie torens?

Reacties zijn welkom op eitcader.[antispam].@merklap.nl.